Wat gebeurt er als je op het Schnitgerorgel in de Groningse Martinikerk Bach, Klee, en Leo van Doeselaar bijeenbrengt? Johan Luijmes bedacht dat je dat eens zou moeten proberen.
Lang twijfelde Paul Klee of hij musicus, dichter of schilder zou worden. Het meest van alles werd hij schilder, maar hij zou gedichten blijven schrijven en viool blijven spelen. Muziek beïnvloedde de thematiek, het ritme, de stijl van zijn werk. En dan zijn titels! Nocturno voor hoorn, Fuga in rood, In de stijl van Bach.
En nu dansten ‘live-gegenereerde’ beelden van lichtkunstenaar Marcel Wierckx op het orgelfront van dat majestueuze instrument, beelden die aan Klee waren ontleend, de Orgelklänge en de Alter Klang en de Fuge in Rot. En Bach en Klee en Van Doeselaar bouwden huizen van muziek en sprankelden met tovenaarshanden licht over het orgel waardoor Bach soms psychedelische vormen aannam en ineens klonk daar dat gedicht van Lars Gustafsson:
Er moet een wereld bestaan hebben voor
de Triosonate in D, een wereld voor de partita in A mineur,
maar hoe zag die wereld eruit?
Een Europa van grote lege vertrekken zonder weerklank,
overal onwetende instrumenten
waar Musikalisches Opfer en Das Wohltemperierte Klavier
nooit over een claviatuur waren gegaan.
Eenzaam gelegen kerken
waar de sopraanstem uit de Johannes Passion
zich nimmer in hulpeloze liefde slingerde
rond de mildere windingen van de fluit,
weidse zachtmoedige landschappen
waar alleen oude houthakkers met hun bijlen te horen zijn
het gezonde geluid van sterke honden in de winter
en – als een slingerklok – schaatsen klauwend in glansijs;
zwaluwen zwermend in de zomerlucht
schelp waar het kind aan luistert
en nergens Bach, nergens Bach
schaatsstilte van de wereld voor Bach.
Aan het einde van het concert was ik verdwaald in het orgel dat een sprookjesbos was geworden, de wereld na Bach. Leo van Doeselaar bleef maar broodkruimels strooien en Paul Klee had de maan opgehangen, hoog aan de hemel.
Gehoord en gezien: Klee droomt Bach in de Martinikerk Groningen, 10 juli 2024
© Lars Gustaffson, De stilte van de wereld voor Bach, uit de gelijknamige bundel, verschenen bij uitgeverij Hoogland & Van Klaveren in vertaling van Bernlef