Dat lijstje van dopingdokter Eufemiano Fuentes eerder deze week in NRC, waar deed dat me toch aan denken? Codes als I-3, =HM, [0’05 – 0’07], 2a/9a/12a/15a. Als ik het allemaal goed lees natuurlijk, formules zijn nooit mijn sterkste kant geweest.
Plaatjes kijken gaat me beter af. Ineens wist ik het: Stanisław Ignacy Witkiewicz (1885-1939), alias Witkacy, de Poolse schrijver, theaterman, kunstenaar. In 1932 schreef hij Het reglement van de portrettenfirma “S.I. Witkiewicz”, dat in het Nederlands werd vertaald door Karol Lesman en in 2000 prachtig werd uitgegeven door Huis Clos.
De firma leverde portretten in allerlei types, om te beginnen type A, de meest ‘uitgestreken’ vorm. Maar de producten van Witkacy werden pas echt gek bij de types C, C + Co, Et, C + H, C + O + Et, ‘enzovoort’, die werden uitgevoerd met behulp van C2H5OH (alcohol) ‘en geestverruimende middelen van een hogere orde’. Hoewel deze types volgens het reglement ‘momenteel niet kunnen worden geleverd’, geeft Witkacy er wel een beschrijving van: ‘subjectief, karikaturale accentuering in zowel formele als psychologische zin niet uitgesloten. Komt in de buurt van een abstracte compositie, beter bekend als de zogenaamde Zuivere Vorm.’
Na de beschrijving van alle portrettypes die de firma kan leveren, volgen eindeloze regels, afspraken en voorschriften zoals ‘Vrouwenportretten met decolleté en blote schouders zijn één derde duurder’, of ‘De klanten zijn verplicht punctueel op de seances te verschijnen, aangezien wachten een slechte uitwerking heeft op de gemoedsgesteldheid van de firma en een kwalijke invloed kan hebben op de uitvoering van het product.’
‘Geestverruimende middelen van een hogere orde’, je zou er bijna overheen lezen. Op zijn werkstukken noteerde Witkacy consequent wat hij had gebruikt tijdens de vervaardiging van het betreffende portret. Hij maakte niet alleen gebruik van Empedete (un peu de thé), maar ook van Et (ether), Co (cocaïne), of de profetische plant peotl. Andere afkortingen verwezen naar de fysieke toestand van de schilder (b.z., ból zęba: kiespijn) of juist naar wat hij niet had gebruikt (NP4: vier dagen niet gerookt). Dat lees je dan weer niet op dat lijstje van Fuentes, wat zijn renners niet gebruikten.
[Afbeelding: Witkacy, Portret van Zofia Żarnowiecka, pastel, 1937]