Een wandeling door een schilderij

‘Schilderijen zijn nooit helemaal van ons’, schrijft T.J. Clark in The Sight of Death. An Experiment in Art Writing. Ze leven hun eigen leven met hun donker en hun licht, hun stilte en hun beweging, hun harige en hun gladde oppervlaktes, hun verhalen en verzinsels. Toch willen wij, kijkers, ons de schilderijen toe-eigenen, ze ‘van ons’ maken.

T.J. Clark heeft daar in The Sight of Death een briljante methode voor gevonden. Vier maanden lang heeft hij iedere ochtend naar twee werken van Poussin gekeken: Verstild landschap en Landschap met een man gedood door een slang. Iedere ochtend heeft hij de schilderijen betreden alsof hij een wandeling door een landschap maakte. En iedere ochtend heeft hij in dagboekaantekeningen beschreven wat hij zag. In die aantekeningen, een heerlijke vrije vorm waar het schrijfplezier vanaf spat, zoekt Clark, experimenteert hij, associeert, gaat met zichzelf in discussie. Maar wat hij vooral doet, is: kijken, en opschrijven wat hij ziet. En we kijken met hem mee: naar het licht en naar de ontelbare kleuren blauw, naar de reflecties in het water van de gebouwen en de dieren. We kijken naar de bomen als ‘ding’ en naar andere bomen als ‘meditatie’. Clark laat ons ook zien wat Poussin niet heeft geschilderd (de reflectie van de stier in het water) en welke vergissingen hij heeft gemaakt (het perspectief van een dakje klopt niet). We kijken naar de angst van een wegvluchtende man en de donkere wallen onder de ogen van een vrouw en een ‘komma van licht’ op een grote teen.

Waar brengt dat ons? Overal. Het brengt ons steeds dieper de schilderijen in, want met de ogen van Clark wandelen we over de zigzaggende paden, kijken we naar het galopperende paard, ontdekken we minimensen die veegjes verf blijken te zijn. Clark brengt ons naar licht en toets, naar ritme en kleur, naar dood en verderf. Hij brengt ons naar de filosofen van de 18de eeuw (maar niet teveel), naar Poussin als beelddenker (niet te veel) en naar de muziek van Bach (ook niet teveel).

En als we eindelijk weer uit de schilderijen tevoorschijn wandelen, komen we bij een verrassend eindpunt. Want kijken naar Poussin, vindt Clark, is een vorm van politiek. Het kijken zelf, het focussen, het stilstaan bij schilderijen als Verstild landschap en Landschap met een man gedood door een slang komt niet voort uit nostalgie en het is ook niet elitair. Clark ziet het als een vorm van verzet tegen een wereld die doordrenkt is van slogans, labels, en verkooppraatjes. Aandachtig kijken naar kunst als oppositie tegen de banalisering van de wereld. En hoe je aandachtig kunt kijken, dat is wat T.J. Clark ons in dit boek op een magistrale manier bijbrengt.

 

 

T.J. Clark, The Sight of Deart. An Experiment in Art Writing, verscheen in 2006 bij de Yale University Press. NRC wijdde er destijds een grote recensie aan en een schrijfwedstrijd, waarbij lezers werden uitgedaagd om door hun zelfgekozen schilderij te wandelen.

Boven:
Nicolas Poussin, Landscape with a Calm, 1650-1651
olie op doek, 97 x 131.5 cm
J. Paul Getty Museum, Los Angeles

Onder:
Nicolas Poussin, Landscape with a Man killed by a Snake, mogelijk 1648
olie op doek, 118.2 x 197.8 cm
National Gallery, Londen